SİGORTA-FİNANS ARABULUCULUĞU

SİGORTA TAHKİMİ

Ahmet Kemal FENDOĞLU tarafından tarihinde yayınlandı

SİGORTA TAHKİMİ

Giriş

Tarafların mahkemeye  gitmenin yanısıra alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olan tahkimin (HMK m. 470-444); sigortacılıkta,5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30. Maddesinde hükme bağlanmıştır. Ayrıca Sigortacılık Kanunu’nda öngörülen tahkim sistemine ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla Sigortacılıkta Tahkime İlişkin Yönetmelik çıkarılmıştır. Sigortacılık Kanunu’nun 1. maddesinde amaçları arasında, “sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıkların çözümlenmesine yönelik olarak sigorta tahkim sistemi ile ilgili usul ve esasları düzenlemek” de sayılmaktadır. Tahkim yolunun SK’da getirilmesinden önce adli mercilere başvurunun zaman alması, sigortacılık alanında ihtisas mahkemelerinin olmaması gibi nedenlerden dolayı, bu yola başvuran sigortalılar mağdur olmakta ve bu nedenle sigorta şirketi ile uzlaşma yoluna gitmekteydiler. Tahkim uyuşmazlık çözüm yolunun kabul edilmesiyle birlikte sigorta sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıkların “devlet mahkemelerine” başvurmadan daha hızlı, basit ve ucuz bir usulle çözüme kavuşturulması, sigortalıların13 hak kayıplarının önlenmesi amaçlanmaktadır. Sigorta sözleşmesine dayalı olarak dava açmak isteyen tarafın,tahkime başvurabilmesi için arabulucuya gitmesi zorunlu değildir.(TTK m.5/A)

Tanım

Sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden veya güvence hesabından faydalanılacak kişiler ile güvence hesabı arasında doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla; tarafların adli yargı yerine,Türkiye Sigorta,Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği nezdinde kurulan Sigorta Tahkim Komisyonuns müracaat ederek, uyuşmazlığın Sigorta Tahkim Komisyonu tarafından belirlenen sigorta hakemleri tarafından çözümlenmesine tahkim denir.(Özdamar,2013)

Sigorta Tahkiminin Önemi ve Mahiyeti

Adliyelerde iş yükünün fazla olması ve ayrı bir uzmanlığa sahip olunmaması nedeniyle uzun  bir yargılama sürecinin gerekmesine karşın, tahkim sistemi, kendi özellikleri sebebiyle daha kısa sürede ve uzmanlar tarafından sonuçlandırılmaktadır.Hakemler görevlendirildikleri tarihten itibaren en geç dört ay içinde karar vermeye mecburdur;bu süre tarafların açık ve yazılı rızalarıyla uzatılmamışsa uyuşmazlık yetkili mahkemece halledilir.(SK m. 30/16).

Tahkim, ihtiyari veya zorunlu olarak tarafların uyuşmazlığın çözümüne ilişkin kanunda gösterilen durumlar dahilinde başvurulan alternatif uyuşmazlık çözüm yoludur. Tarafların isteğine bırakılan tahkime ihtiyari tahkim; özel kanuni düzenlemeler ile bir uyuşmazlığın mecburen tahkim yoluna tabi kılınmasına ise zorunlu tahkim denilmektedir. Sigorta tahkiminde Sigorta Tahkim Komisyonuna üye olmak istediğini bildiren sigorta şirketi, kendisiyle ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıklarda, tahkim usulünü önceden kabul etmekte; sigorta şirketi ile uyuşmazlık yaşayan sigorta ettiren veya sözleşmeden menfaat elde eden kişi arzu ettiği takdirde tahkim usulüne başvurabilmektedir. Sigorta Tahkim Komisyonuna sonradan üye olan şirketin ortaya çıkan uyuşmazlıkta tahkime itiraz etmesi mümkün değildir. Sigorta tahkiminde bir taraf için tahkim zorunlu diğer taraf için ihtiyari ise buna nispi zorunlu tahkim denilmektedir.

Sigorta Tahkim Komisyonu

Sigorta Tahkim Komisyonu , bir Hazine ve Maliye Bakanlığı temsilcisi, iki birlik temsilcisi, bir tüketici derneği temsilcisi ile Müsteşarlıkça belirlenecek bir akademisyen hukukçu temsilcinin katılımı ile beş kişiden oluşur.(SK m.30/2) Akademisyenin niteliği Sigorta Kanunu’nda belirtilmemiş olsa da sigorta alanında çalışmaları bulunan uzman birisi olması amaca hizmet eder. Sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla Komisyona intikal etmiş şikayetler, raportör tarafından  ön incelemeye  tabi tutulur.(SK m.2/1) Sigortacılık yapan kuruluşla uyuşmazlığa düşen kişinin Komisyona başvuru, öncelikle raportörler tarafından incelenir.(SK m.30/15) Raportör uyuşmazlığın esasına dair karar veremez.

Tahkim Komisyonun Görevleri

Komisyon aşağıdaki görevleri yerine getirir:

  1. Müdür ve müdür yardımcılarını atamak.
  2. Birlikçe ayrı bir hesapta izlenecek olan Komisyonun bütçesini hazırlayarak birliğe sunmak.
  3. Tahkim sisteminin adil,tarafsız ve etkin bir biçimde işleyişini sağlamak için gerekli önlemleri almak.
  4. Komisyonun faaliyet sonuçları hakkında yıllık rapor hazırlayarak Birliğe ve Müsteşarlığa göndermek.
  5. Bilgi işlem alt yapısını hazırlamak.
  6. Kanunlarla kendisine verilen diğer görevleri yapmak.

Hakem ve Raportörlerin Yeterlilikleri

Uyuşmazlıklar, hayat ve hayat dışı sigorta gruplarının sadece birinde görev yapacak olan sigorta hakemleri ve raportörler aracılığıyla çözülür. Sigorta hakemlerinin;

  1. Mali güç dışında sigorta şirketi ve reasürans şirketi kurucularında aranan nitelikleri taşıması,
  2. En az dört yıllık yüksek okul mezunu olması,
  3. Sigorta hukukunda an az beş yıl veya sigortacılıkta en az on yıl deneyimi olması gerekir.

HMK çerçevesinde yapılacak tahkim için seçilen hakemlerin de bu maddede sigorta hakemleri için aranılan nitelikleri taşıması gerekir.

Tahkim Usulünde Taraflar

  1. aa) Tahkime Başvurma Hakkı

Sigortacılıkta tahkim usulüne başvurma hakkı,sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile güvence hesabından faydalanılacak kişilere tanınmıştır.Bu kişiler, bizzat veya avukatı vasıtasıyla,sigorta sözleşmesinden veya güvence hesabından doğan uyuşmazlıkların, çözümü amacıyla;Türkiye Sigorta,Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği nezdinde kurulan Sigorta Tahkim Komisyonuna müracaat ederek, uyuşmazlığın Sigorta Tahkim Komisyonu tarafından belirlenen sigorta hakemleri tarafından çözümlenmesini talep edebilirler.Kanun koyucu tarafından “sigortadan faydalanacak kişi” ibaresi kullanarak  başvuru yapabileceklerin,sigorta ettiren,sigortalı ve lehtar ile sınırlanmadığını belirtmektedir. “Sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişi” gerçek veya tüzel kişi olarak genellikle “sigorta ettiren”dir. “Sigorta ettiren”, sigorta sözleşmesini akdeden kişidir. Sigorta sözleşmesi ile menfaati güvence altına alınan, başka bir anlatımla sigorta korumasından yararlanan kimse “sigortalı” olarak ifade edilmektedir.

Komisyona gidilebilmesi için,sigortacılık yapan kuruluşla uyuşmazlığa düşen kişinin,uyuşmazlığa konu teşkil eden olay ile ilgili olarak sigortacılık yapan kuruluşa gerekli başvuruları yapmış ve talebinin kısmen ya da olumsuz sonuçlandığını belgelemiş olması gerekir. Sigortacılık yapan kuruluşun,başvuru tarihinden itibaren 15 iş günü içinde yazılı olarak cevap vermemesi de Komisyona başvuru için yeterlidir.

Mahkemeye ve Tüketicinin korunması H.akkında Kanun hükümleri uyarınca Tüketici Sorunları Hakem Heyetine intikal etmiş uyuşmazlıklar ile ilgili olarak Komisyona başvuru yapılamaz. Dolayısıyla taraflar hem mahkemede, hem de aynı zamanda hakem önünde istemde bulunamazlar.

  1. bb) Başvurunun Muhatabı

Sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler, riski üstlenen ve sigorta tahkim sistemine üye olan sigorta şirketine,sigorta sözleşmesinden; güvence hesabından faydalanacak kişiler ise güvence hesabı arasında doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla güvence hesabına başvurarak,uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesini isteyebilmektedir.Sözleşme yapma yetkisi olsa dahi acenteler, “riski üstlenen taraf” olmadığı için,acentelerin faaliyeti ile ilgili olarak, tahkime gidilemez.

  1. cc) Tahkim Yargılaması

“Sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişi” gerçek veya tüzel kişi olarak genellikle “sigorta ettiren”dir. “Sigorta ettiren”, sigorta sözleşmesini akdeden kişidir. Sigorta sözleşmesi ile menfaati güvence altına alınan, başka bir anlatımla sigorta korumasından yararlanan kimse “sigortalı” olarak ifade edilmektedir. Sigortalının, lehtarın veya sorumluluk sigortalarında zarar gören kişinin Komisyona doğrudan başvurusu esastır. Ancak sigortalının kendisini temsil etmek üzere bir avukata vekalet vermesi mümkündür. Başvuru için öncelikle uyuşmazlığa konu rizikonun, hakkında başvuruda bulunulan sigorta kuruluşunun tahkim sistemine üye olduğu tarihten sonra meydana gelmiş olması gerekmektedir. Üyelik tarihinden önce meydana gelen rizikolara ilişkin başvurular, Komisyon tarafından dikkate alınmamaktadır. Komisyona başvuru sırasında başvuru ücreti alınmaktadır. Başvuru ücreti uyuşmazlığa konu olan miktara göre değişiklik göstermektedir.

Başvuru Komisyonun merkezine ya da başvuru yapan kişinin ikametgahının bulunduğu ya da rizikonun gerçekleştiği yerdeki büroya yapılmaktadır. Uyuşmazlık başvurularında, başvuru formu, uyuşmazlığa ilişkin bilgi ve belgeler ile başvuru ücretinin yatırıldığına dair belgenin yer alması gerekmektedir (STY m. 16/I). Komisyona yapılan başvuru tarihinde sigorta tahkiminde davanın açıldığı kabul edilmektedir. Başvuru üzerine uyuşmazlığın hayat veya hayat dışı sigortalarından hangisine girdiğine karar verilerek, uyuşmazlığa ilişkin dosya bu konudaki uzmanlığına göre ilgili raportöre havale edilmektedir.

  1. dd) Ön İnceleme

Tahkim için, Komisyonun merkezine ya da başvuru yapan kişinin ikametgahının bulunduğu  ya da rizikonun gerçekleştiği yerdeki büroya başvurulabilir.Uyuşmazlık başvurularında, başvuru formu, uyuşmazlığa ilişkin bilgi ve belgeler ile başvuru ücretinin yatırıldığına dair belgenin yer alması gerekir. Uyuşmazlığın hayat ve  hayat dışı sigortalardan hangisine karar verilerek dosya, bu konudaki uzmanlığına göre ilgili raportöre havale edilir. Başvurunun büroya yapılması durumunda inceleme, büro raportörlerince gerçekleştirilir. Raportör tarafından dosya üzerinde, ön inceleme yapılır.( Tahkim Yönetmeliği m. 16/2)

Ön İncelemeyi tamamlayan raportör dosyayı, uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan bilgi ve belge eksikliği açısından inceler.  Uyuşmazlığın bilgi ve belge eksikliğinden kaynaklandığının anlaşılması halinde raportör durumu taraflara bildirir ve taraflara bilgi vermek kaydıyla dosyayı kapatır.Bu durumda başvuru ücretinin yüzde ellisi başvuru sahibine iade edilir.

ee)Uyuşmazlığın Hakemce Görülmesi

Raportör dosyaya ilişkin incelemesini 15 gün  içinde tamamlamak zorundadır. Ön inceleme ile sonuçlandırılmayan başvurular için rapor hazırlanır. Büroda incelenen uyuşmazlıklara ilişkin rapor, gerekli görülen hallerde dosyayla birlikte derhal Komisyon merkezine iletilir.( Tahkim Yönetmeliği m. 16/6) Komisyon merkezinde, öncelikle uyuşmazlığın çözümü için heyet oluşturulmasının gerekliliği incelenir. Ancak, uyuşmazlık konusu miktar 15 bin Türk lirası ve üzerinde olduğu durumlarda heyet oluşturulması zorunludur.

Uyuşmazlığa hangi sigorta hakeminin bakacağı,Komisyon tarafından, Komisyon tarafından sigorta hakemi  listesinden seçilir.Komisyon, işin niteliğine bağlı olarak en az üç sigorta hakeminden oluşan bir heyet kurulmasına karar verebilir.Ancak, uyuşmazlık konusu miktarın onbeşbin Türk Lirası ve üzerinde olduğu durumlarda heyet teşekkülü zorunludur.Heyet kararını çoğunlukla verilir.Hakemler, sadece kendilerine verilen evrak üzerinden karar verir.Seçilen sigorta hakemi mücbir nedenler ve umulmayan haller  hariç olmak üzere görevi reddedemez.Bununla birlikte, taraflar, Hukuk Muhakemesi Kanununda yer alan yer alan hakimi ret nedenlerine  dayanarak hakimi reddedebilir. Ret talebi Komisyona, durumun öğrenildiği tarihten itibaren en geç beş iş günü içinde bir dilekçeyle yapılır. Ret talebi üzerine Komisyon müdürü, iki tarafın görüşlerini dinledikten sonra bu konuda en geç beş iş günü içinde karar verir.

Hakemler, görevlerindeki tarihten itibaren en geç dört ay içinde karar vermeye mecburdur.Aksi halde, uyuşmazlık yetkili mahkemece halledilir.Ancak bu süre tarafların açık ve yazılı rızalarıyla uzatılabilir.Hakem, kararını Komisyon müdürüne tevdi eder. Komisyon Müdürünce karar en geç üç iş günü içinde taraflara bildirilir;ayrıca kararın aslı dosya ile birlikte Komisyonca saklanır.

Beş bin Türk Lirası altındaki uyuşmazlıklar hakkında verilen hakem kararları kesindir.Beş bin Türk Lirası ve daha üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında verilen hakem kararlarına karşı kararın Komisyonca ilgiliye bildiriminden itibaren 10 gün içinde bir defaya mahsus olmak üzere Komisyon nezdinde itiraz edilebilir.İtiraz üzerine hakem kararının icrası durur.İtiraz talebi Komisyon tarafından teşkil edilen hakem heyetlerince incelenerek iki ay içinde karar verilir. Yapılan bu itiraz üzerine verilen karar kesindir. Uyuşmazlık 40.000 TL ve üzerinde ise itiraz üzerine verilen kararlar için doğrudan “temyize” gidilebilmektedir.

Sonuç

Sigorta Kanunu’nun getirdiği tahkim sistemi ile sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden veya Hesaptan faydalanacak kişiler ile Hesap arasında doğan uyuşmazlıkların çözümü amaçlanmaktadır. Sigortacılıkta tahkim usulü mahkemeye başvurmaktan daha kısa sürede ve uzman hakemlerce yapılan bir uyuşmazlığın çözümüne ilişkin başvuru yoludur. Sigorta hakem kararlarına karşı iki dereceli kanun yolu öngörülmektedir.5.000 TL altındaki uyuşmazlıklar için hakemlerce verilen karar kesindir.5.000 TL ve üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında verilen kararlar üzerine Komisyon nezdinde itiraz yoluna başvurulabilmektedir. Ayrıca uyuşmazlık 40.000 TL ve üzerinde ise itiraz üzerine verilen kararlar için doğrudan “temyize” gidilebilmektedir.